Τρεις αλήθειες που πιθανόν δεν ξέρετε για την πολυσυντροφικότητα

Όταν πρωτοξεκίνησα τούτο το ιστολόγιο πριν τέσσερα χρόνια, η πολυσυντροφικότητα ήταν ακόμη άγνωστη λέξη. Είναι εντυπωσιακό πόσα έχουν αλλάξει από τότε. Μια σειρά από σημαντικά άρθρα έχουν δει το φως της δημοσιότητας, ακόμη και σε mainstream μέσα ενημέρωσης. Ένα πλήθος ατόμων που βρίσκονται σε πολυσυντροφικές σχέσεις και οικογένειες στο εξωτερικό έχουν τολμήσει να κάνουν coming out, κι αυτά τα νέα έρχονται ακόμη και στη χώρα μας – σπανιότερα συμβαίνουν κι εδώ παρόμοια φαινόμενα.

Η πολυσυντροφικότητα συζητιέται πλέον ανοιχτά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ενώ οργανωμένες συζητήσεις έχουν γίνει σε ποικίλα μέρη της Ελλάδας. Μάλιστα, μία πρόχειρη έρευνα στο Google με αυτή τη λέξη έφερε στο φως 2.140 σχετικά αποτελέσματα, ενώ η σελίδα μας «Ανοιχτές σχέσεις» στο Facebook έχει ξεπεράσει τα 2.250 likes. Ωστόσο, η έννοια της πολυσυντροφικότητας εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό παρεξηγημένη, ακόμη και από κάποια άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως πολυσυντροφικά. Ας δούμε, λοιπόν, κάποιους από τους μύθους που κυκλοφορούν και τις αλήθειες που κρύβονται πίσω τους.

1. Σώνει και καλά συμβίωση;

Ευτυχώς, το στερεότυπο «πολυσυντροφικότητα = ψάχνω για ευκαιριακό σεξ» έχει αρχίσει να σπάει. Για την ακρίβεια, έχει αρχίσει σιγά σιγά να αντικαθίσταται από ένα άλλο στερεότυπο: «πολυσυντροφικότητα = συμβίωση τριών ή περισσότερων ερωτικών συντρόφων». Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα πολυσυντροφικά άτομα δεν κάνουν κάτι τέτοιο. Πολλές φορές μοιράζονται την ίδια στέγη μόνο με ένα ενήλικο πρόσωπο, με το οποίο μπορεί να έχουν παντρευτεί και να έχουν αποκτήσει παιδιά.

Αυτά τα ζευγάρια συνήθως διατηρούν ερωτικές σχέσεις με τρίτα άτομα, με ειλικρίνεια και συναίνεση απ’ όλες τις πλευρές, χωρίς όμως να σχηματίζουν μαζί τους τριάδες, τετράδες, πεντάδες κλπ. Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις πολυσυντροφικών τριάδων, τετράδων κλπ. που δεν ζουν στο ίδιο σπίτι, είτε από επιλογή είτε επειδή οι συνθήκες δεν τους το επιτρέπουν.

Σημαντικό είναι και το φαινόμενο της ανεξάρτητης πολυσυντροφικότητας (solo polyamory). Εκεί ένα άτομο διατηρεί σταθερές ερωτικές σχέσεις με άλλα πρόσωπα – πάντα με ειλικρίνεια και συναίνεση όλων – αλλά αυτές οι σχέσεις παραμένουν ανεξάρτητες η μία από την άλλη. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει ούτε ζευγάρι ούτε τριάδα ούτε κάποιο άλλο σχήμα. Ας δούμε ένα παράδειγμα: η Χριστιάνα συνδέεται με την Ντίνα και τον Αλέξανδρο. Η Ντίνα και ο Αλέξανδρος γνωρίζουν ο ένας την ύπαρξη του άλλου αλλά δεν έχουν κάποια σχέση μεταξύ τους κι ενδεχομένως να μην έχουν συναντηθεί ποτέ.

Τα ανεξάρτητα πολυσυντροφικά άτομα δεν συμβιώνουν με ερωτικούς τους συντρόφους. Συνήθως είτε ζουν μόνα τους είτε συγκατοικούν με φιλικά ή συγγενικά τους πρόσωπα. Στο πιο πάνω παράδειγμα, η Χριστιάνα ζει μόνη της, η Ντίνα με τους γονείς της και ο Αλέξανδρος με τη σύζυγο και τα παιδιά τους. Η Χριστιάνα έχει επιλέξει την ανεξάρτητη πολυσυντροφικότητα, ο Αλέξανδρος έχει μια βασική σχέση (με τη σύζυγό του, η οποία είναι επίσης πολυσυντροφική) και μια δευτερεύουσα (με τη Χριστιάνα), ενώ η Ντίνα διατηρεί σταθερό δεσμό με τη Χριστιάνα και συγχρόνως έχει κατά καιρούς ελεύθερες σχέσεις με ποικίλα άτομα.

2. Για να είμαι πολυσυντροφική πρέπει να έχω τουλάχιστον δύο σχέσεις;

Κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να αυτοπροσδιορίζεται ως πολυσυντροφικός αν νιώθει ότι αυτός ο τρόπος ζωής τον εκφράζει. Η πολυσυντροφικότητα θεωρείται σχεσιακός προσανατολισμός (relationship orientation), δηλαδή κάτι αντίστοιχο με τον σεξουαλικό προσανατολισμό.[1] Τόσο ο σχεσιακός όσο και ο σεξουαλικός προσανατολισμός αντιπροσωπεύουν τις βαθύτερες επιθυμίες μας και αποτελούν βασικό στοιχείο του εσωτερικού μας κόσμου.

Ο όρος «πολυσυντροφική/ό/ός» αποτελεί μια ταυτότητα που έχει τεράστια σημασία για μας. Αυτή η ταυτότητα δεν αλλάζει ανάλογα με την μορφή των σχέσεών μας. Το ίδιο ισχύει και με το σεξουαλικό προσανατολισμό: μια λεσβία εξακολουθεί να είναι λεσβία ακόμη κι αν δεν έχει δεσμό με κάποια γυναίκα. Ένας αμφί άνδρας παραμένει αμφί, ακόμη κι αν όλη του τη ζωή συνδέεται μόνο με γυναίκες ή μόνο με άνδρες. Έτσι, ακόμη κι αν δεν έχω καμιά ερωτική σχέση αυτή την περίοδο, η πολυσυντροφική μου ταυτότητα δεν αλλάζει. Αντίστοιχα, αν προς το παρόν έχω μόνο μία σχέση, αυτό δεν με κάνει μονογαμική.

Εδώ μπορεί να αναρωτηθείτε «και τι γίνεται με τα άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως πολυσυντροφικά αλλά ψάχνονται πίσω από την πλάτη της/του συντρόφου τους;» Κάποια απ’ αυτά χρησιμοποιούν έναν ψεύτικο αυτοπροσδιορισμό σε μια προσπάθεια να ωραιοποιήσουν την ανειλικρίνειά τους. Κάποια άλλα, όμως, λένε την αλήθεια – είναι όντως πολυσυντροφικά αλλά έχουν εγκλωβιστεί μέσα σε μια μονοκανονική σχέση[2] λόγω κοινωνικών και ψυχολογικών πιέσεων.

Συνήθως αυτά τα άτομα δεσμεύτηκαν σε μια εποχή που δεν ήξεραν καν τι είναι η πολυσυντροφικότητα και δεν έβλεπαν άλλη επιλογή από τη μονογαμία. Όταν συνειδητοποίησαν τον πραγματικό σχεσιακό τους προσανατολισμό, αντιμετώπισαν μια σκληρή πραγματικότητα: η/ο σύντροφός τους συνήθως δεν μπορεί να τον αποδεχτεί. Στην κοινωνία όπου ζούμε, όταν οι άνθρωποι συναντούν το δίλημμα «χωρισμός ή απιστία», συχνά επιλέγουν το δεύτερο θεωρώντας ότι είναι «το μικρότερο κακό», ειδικά όταν υπάρχουν παιδιά.

Η ειρωνεία, βέβαια, είναι ότι κάποιες φορές και τα δύο μέλη ενός ζευγαριού ακολουθούν αυτό τον δρόμο επειδή έχουν την αυταπάτη ότι το άλλο άτομο είναι μονογαμικό. Ειδικά ο μύθος «οι άνδρες είναι πολυγαμικοί, οι γυναίκες μονογαμικές» εξακολουθεί να υπάρχει στο μυαλό πολλών ανθρώπων. Γενικά όμως το θέμα των «παράλληλων σχέσεων» είναι τόσο μεγάλο ταμπού ώστε τα περισσότερα ζευγάρια δεν κάνουν καν τον κόπο να συζητήσουν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Υπάρχουν ακόμη και περιπτώσεις ανθρώπων που επέλεξαν να χωρίσουν από την/τον σύντροφό τους όταν συνειδητοποίησαν ότι τους «απάτησε», ενώ και αυτοί έκαναν το ίδιο.

Ως πολυσυντροφικά άτομα, δεν επικροτούμε επιλογές που βασίζονται στην ανειλικρίνεια και την έλλειψη συναίνεσης. Κατανοούμε όμως ότι η «απιστία» είναι προϊόν της μονοκανονικότητας και της πολυφοβίας. Με την ίδια λογική, καταλαβαίνουμε τους άνδρες που είναι gay αλλά βρίσκονται «μέσα στην ντουλάπα», παντρεύονται με γυναίκες και ζουν διπλή ζωή. Προφανώς δεν θα πούμε «μπράβο» ούτε στη μία περίπτωση ούτε στην άλλη – τέτοιου είδους επιλογές μπορεί να έχουν καταστροφικές συνέπειες.

Έτσι κι αλλιώς, οι σχέσεις που βασίζονται στην υποκρισία είναι αλλοτριωτικές και αλλοτριωμένες. Όταν δεν μπορείς να είσαι ο εαυτός σου, αφενός καταπιέζεσαι, αφετέρου αποξενώνεσαι από το άλλο πρόσωπο. Άλλωστε, οι κρυφές σχέσεις κάποιες φορές ξεσκεπάζονται με αποτέλεσμα να δημιουργούνται δράματα.

Αναγνωρίζουμε ότι αυτές καταστάσεις δεν θα υπήρχαν μέσα σε μια άλλη κοινωνία, όπου οι άνθρωποι θα είχαν πραγματικά την ελευθερία να δημιουργήσουν τις σχέσεις που τους ταιριάζουν. Αισιοδοξούμε ότι όσο η πολυσυντροφικότητα γίνεται ευρύτερα αποδεκτή, τόσο περισσότεροι άνθρωποι θα βρουν το θάρρος να μιλήσουν ανοιχτά στην/στον σύντροφό τους και θα ψάξουν για λύσεις σύμφωνες με τον σχεσιακό προσανατολισμό τους. Ο πολυσυντροφικός ακτιβισμός μπορεί να παίξει τεράστιο ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση, ανοίγοντας καινούριους δρόμους.

3. Είσαι ό,τι δηλώσεις;

Τι γίνεται όμως με τα άτομα που διατείνονται πως είναι πολυσυντροφικά αλλά στην πράξη αδυνατούν να στηρίξουν τέτοιες σχέσεις; Δυστυχώς αυτό το φαινόμενο δεν είναι καθόλου σπάνιο – στην προσωπική μου ζωή το έχω συναντήσει ουκ ολίγες φορές. Η απάντηση στο ερώτημα είναι η εξής: ο αυτοπροσδιορισμός δεν αρκεί. Χρειάζεται επίσης σκληρή δουλειά με τον εαυτό μας και με τις/τους συντρόφους μας.

Η πολυσυντροφικότητα είναι δύσκολος δρόμος γιατί πάει κόντρα σε όλες τις αντιλήψεις με τις οποίες γαλουχηθήκαμε από μικρά παιδιά. Επιπλέον, συχνά φέρνει στην επιφάνεια τις «σκοτεινές» πλευρές του εαυτού μας: την ανασφάλεια, τη ζήλια, τη χαμηλή αυτοεκτίμηση, την ανταγωνιστικότητα κ.ά. Αυτός ο αλλοτριωμένος εαυτός μας μπορεί πολύ εύκολα να καταστρέψει τις σχέσεις μας, αν του το επιτρέψουμε. Υπάρχουν όμως και άλλες επιλογές: μπορούμε αυτά τα «σκοτεινά» σημεία μας να τα δούμε ψύχραιμα, να τα αναλύσουμε και να τα κατανοήσουμε βαθύτερα. Μπορούμε να τα συζητήσουμε με τις/τους συντρόφους μας και να συνεργαστούμε μαζί τους ώστε να ξεπεραστούν τα προβλήματα.

Αυτό κάνουν οι άνθρωποι που καταφέρνουν να διατηρούν επιτυχημένες πολυσυντροφικές σχέσεις σε βάθος χρόνου. Δεν είναι εύκολος ο δρόμος αυτός αλλά δεν είναι και ακατόρθωτος. Έχει τα αγκάθια του, όπως κάθε σχέση, αλλά έχει και τις θετικές του πλευρές: μπορεί να μας βοηθήσει να αποκτήσουμε μεγαλύτερη αυτογνωσία και να χτίσουμε μια καλύτερη σχέση τόσο με τον εαυτό μας όσο και με τ’ αγαπημένα μας πρόσωπα.

Το ότι ακολουθούμε αυτό τον δρόμο σημαίνει ότι έχουμε να δώσουμε μάχη ενάντια στην εσωτερικευμένη πολυφοβία μας, καθώς και ενάντια στην πολυφοβία της κοινωνίας. Η τελευταία είναι βαθιά καταπιεστική, όσο κι αν προσποιείται ότι είναι απελευθερωμένη. Γι’ αυτό και αρκετά πολυσυντροφικά άτομα αγωνιζόμαστε ευρύτερα ενάντια στην καταπίεση. Δραστηριοποιούμαστε σε κινήματα όπως το ΛΟΑΤΚΙ+, το αντιρατσιστικό-αντιφασιστικό, το γυναικείο, το εργατικό κ.ά.

Δίνουμε διπλό αγώνα, καθώς παλεύουμε να δημιουργήσουμε αφενός μια άλλη, πιο ελεύθερη κοινωνία και αφετέρου μια αντισυμβατική αλλά βιώσιμη προσωπική ζωή. Ο τελικός μας στόχος είναι να ζήσουμε σ’ έναν κόσμο όπου κανένα άτομο δεν θα καταπιέζεται εξαιτίας της διαφορετικότητάς του ούτε θα υφίσταται διακρίσεις για οποιοδήποτε λόγο.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Υπάρχει και η άποψη ότι η πολυσυντροφικότητα μπορεί να θεωρηθεί σεξουαλικός προσανατολισμός. Περισσότερα στο άρθρο της Elisabeth A. Sheff, «Polyactivism,» Psychology Today, https://www.psychologytoday.com/blog/the-polyamorists-next-door/201708/polyactivism.

2. Μονοκανονικότητα: η κοινωνική νόρμα της καταναγκαστικής μονογαμίας. Όταν μιλάμε για «μονοκανονικές σχέσεις», εννοούμε σχέσεις που χτίστηκαν ακολουθώντας τα κυρίαρχα πρότυπα. Μπορεί να είναι όντως μονογαμικές ή μπορεί να υπάρχει «απιστία» από το ένα ή και από τα δύο μέλη. Δεν πρόκειται για σχέσεις όπου και τα δύο άτομα επέλεξαν ελεύθερα και συνειδητά το δρόμο της μονογαμίας.